Empati, birçok farklı tanımı bulunan bir terimdir. En temelde empati kognitif yani bilişseldir; kişi, karşısındakini tanır ve onun neler hissettiğini anlar. Aynı zamanda duygusaldır; bu noktada kişi karşısındakini anlamakla kalmaz, onunla duygularını paylaşır. Bilişsel ve duygusal sürecin aktarımı olarak empati; kendi düşüncelerimizden sıyrılarak karşımızdakini anlamamızı sağlamaktadır.
Empati yoluyla başkalarının inançlarını, arzularını ve duygularını kendimizden bağımsız şekilde anlamaya çalışırız. Ancak bazı kişiler; karşıdaki insanı anlamayı, onun ihtiyaçlarına olumlu yanıt vermek ve kendi ihtiyaçlarını geri plana atmakla karıştırabiliyor. Kendini fena adını verdiğimiz bu şemanın empatiden ayrı olduğunu bilmemiz gerekir. Bu blog yazımızda empati mi yapıyorsunuz? Yoksa kendinizi feda mı ediyorsunuz? Sorularının yanıtlarını bularak içsel bir keşfe çıkacaksınız.
Her Zaman Anlayış Gösteren ve Fedakarlık Yapan Taraf Siz Misiniz?
Empati becerisi, sosyal hayat için oldukça gereklidir ve birçok problemi çözmemizi sağlar. Duygusal çatışmalarımızı önler ve daha iyi ilişkiler geliştirmemize yardımcı olur. Ancak; kendinizi karşıdaki insanın yerine koyarak, bireysel ihtiyaçlarınızı bir kenara bırakıyorsanız; karşıdaki insanın ihtiyaçlarını iyi anlıyor ve karşılamak için elinizden gelenin fazlasını yapıyorsanız, empati yapmayı biraz aşarak kendinizi feda ediyor olabilirsiniz. Bu noktada kendini feda şemasının ne olduğunu aktarmakta fayda var.
Kendini Feda Şeması
Fedakarlık ve kendini feda etmek arasında ince bir çizgi bulunmaktadır. Fedakarlık yaparak karşılıklı ilişkileri daha hoşgörülü ve iyi hale getirebilirsiniz ancak kendinizi feda ediyorsanız kendi ihtiyaçlarınızı göz ardı ederek yalnızca karşı tarafı düşünürsünüz.
Burada en önemli kriter; kişinin kendisini zora sokup sokmamasıdır. Sizi sıkıntıya sokacak durumlarda dahi karşı tarafı anlıyor, ihtiyaç ve beklentilerini biliyor ve size uygun olmasa bile her şeye evet diyerek karşı tarafı düşünüyorsanız, kendinizi feda ediyor olabilirsiniz. Bu davranışların olumsuz bir başka sonucu daha vardır; beklentiye girmek.
Kendisini karşı taraf için feda eden ve sürekli fedakarlık yapan bireyler, dile getirmeseler dahi karşı taraftan aynı davranışları bekleyebilirler. Ben senin için bu kadar şey yaptım! Peki ya sen?
Sorusunun cevabını sıklıkla düşünürler. Yanıt olumsuz olduğunda ise içten içe büyük bir kırgınlık oluşur; buna rağmen karşı tarafa hayır diyememeye devam ederler.
Aşırı Empati Sendromu Sonucu Kendini Feda Etmek
Kendini feda şeması ile birlikte sınırı aşan empati tablosu; aşırı empati sendromu olarak adlandırılabilir. Aşırı empati sendromunda, empati yaparak kendi işlerinizi ve ailenizi aksattığınızı gözlemliyorsanız aşırı empati yapıyor olabilirsiniz.
Aşırı empati sendromu ve kendini feda nedir? Bu sorunun en net ve temel cevabı şudur; sürekli karşı tarafın hislerini ve düşüncelerini önemsemek, başkalarının ne düşündüğüyle fazlaca ilgili olmak aşırı empati sendromu olarak adlandırılabilir. Kişilerin aşırı empati sendromunu eyleme dönüştürdükleri durumlar ise kendini feda olarak adlandırılabilir.
Aşırı empati yapmak kişilerde aşağıdaki problemlere yol açabilir;
- Değersizlik hissi,
- Hassaslık,
- Diğer insanlardan fazla etkilenme,
- Aşırı duygusallık
Sahip olunan tüm bu hisler kişilerin sosyal, aile ve iş yaşamlarını olumsuz etkileyebilmektedir. Aynı zamanda aşırı empati yapan bireyler kendi isteklerini, zevklerini ve hislerini her zaman ikinci plana atarlar. Kişinin gitmek istemediği bir yere sırf başkaları istiyor diye gitmesi aşırı empati sonucu kendini feda şemasına bir örnek olarak gösterilebilir. Bu durumda kişinin motivasyonu başkalarının onun hakkında ne düşüneceği ve nasıl hissedeceğidir.
Başka bir düşünce ise karşı tarafın isteklerini yerine getirerek sevileceğine ve değer göreceğine inanmaktır. Kişiler değersizlik hissi sebebiyle ancak böyle sevilebileceklerini düşünürler ve bu sebeple istemedikleri şeyler yaparlar.
Aşırı Empati Sendromu Sonucu Kendini Feda Şeması Neden Ortaya Çıkar?
Her sendromun ortaya çıkışında belirli bir neden yatmaktadır. Aşırı empati sendromu da bir ya da birkaç farklı nedenden dolayı ortaya çıkabilmektedir. Erken çocukluk anıları bu sendromun gelişmesinde son derece önemli bir faktördür.
- Erken çocukluk anıları: 0-6 yaş döneminde, ailesi tarafından sevilmemiş ve değer görmemiş çocuklarda bu sendrom ortaya çıkabilir. Çocuklar değerli hissetmek için toplum yargılarını içselleştirir ve buna göre davranmaya çalışırlar. Bu davranışlar kendini feda şeklinde gerçekleşebilir.
- Toplumun davranışları pekiştirmesi: Toplumun geneli, aşırı empati sendromu dolayısıyla kendini feda eden kişileri yanında tutmaktan ve zaman geçirmekten hoşnut olur. Bunun sebebi dediklerinin koşulsuz ve şartsız yapılıyor olmasıdır. Bunu fark eden bireyler ise davranışlarını sürdürür.
- Kişilik Bozuklukları: DSM-5 Kategorisinde ve “tanılanamamış kişilik bozukluğu” altında değerlendirilen aşırı empati sendromu, başka kişilik bozukluklarına eşlik edebilmektedir. Örneğin borderline (sınırda) kişilik bozukluğuna sahip bireylerde fazla empati duygusu olduğu gözlemlenmiştir.
Zaman zaman kendinizi fazlaca empati yaparken ve başkalarının düşüncelerini ve isteklerini son derece içselleştirirken bulabilirsiniz. Ancak onları anlamak ve anladığınızı hissettirmek yerine, size uymasa bile yardımcı olmak için fazla efor sarf ediyorsanız; bir uzmandan destek alarak bu durumun altında yatan sebeplerin tespit ve tedavi edilmesini sağlayabilirsiniz. Eğer siz de empati yapmak yerine kendinizi feda ettiğinizi düşünüyorsanız bizimle www.psikolojiantalya.com adresinden ya da +90 555 101 51 15 veya +90 552 606 22 26 telefon numaralarından iletişime geçebilir ve profesyonel destek alabilirsiniz.
Psikoterapist/Süpervizör Özgül Elitok